Yunus Emre Hakkında Bilgi

YUNUS EMRE (d. 1240 Sarayköy, Mihalıçcık, Eskişehir - ö. 1321)

Yunus Emre’nin 1238-1240 yılları arasında doğduğu tahmin edilmektedir. Sivrihisarlı, Karamanlı, Bolulu, Eskişehirli olduğu yönünde görüşler ileri sürülse de, doğum yeri hakkında kesin bir bilgi yoktur.

Şiirlerinden anlaşıldığı kadarıyla, hayatı hakkında bilgi edinmeye çalıştığımız Yunus Emre’nin kentte oturan, eğitim görmüş, Türkmen toplulukları arasında yaşadığını söyleyebiliriz. Yunus, sık sık, bir kentin ekonomik ilişkilerinden, faaliyetlerinden söz etmiştir. Dükkân, sermaye, kâr, zarar, alım, satım Yunus’un en çok kullandığı sözcüklerdendir. Yunus’un şiirinde gür bir ırmak gibi çağlayan bu iş ve hayat sahneleri küçük yerleşim birimlerinde görülecek cins­ten değildir. Bunlar Yunus Emre'nin şehirli bir şair olduğunu ortaya koymaktadır.

Şiirlerine ve hayatı hakkında yazına ve anlatılanlara göre; iyi bir eğitim gördüğü, Taptuk Emre’nin dergâhında tasavvuf terbiyesinden geçtiği anlaşılmaktadır. Halkı aydınlatmak maksadıyla diyar diyar dolaşmıştır. Yıllar süren gurbet hayatından sonra doğduğu köye, Eskişehir’in Mihalıççık ilçesine bağlı Sarıköy’e dönmüştür.

Yunus, Türk edebiyatının en büyük şairlerindendir. Kendisinden sonra gelen pek çok şairi de etkilemiştir. Kullandığı Türkçe, işlediği temalar, şiirindeki sadelik ve yalınlık, onun ne denli büyük bir şair olduğunu kanıtlamaktadır.  Şiirleri Divan’ında toplanmıştır. Ayrıca Risaletü’n-Nushiyye adında bir mesnevisi vardır.

Yunus Emre’nin Yaşadığı Tarihsel Ortam

Yunus Emre’nin yaşamını ve sanatını gerçek anlamıyla anlayabilmek için onun yaşadığı çağın sosyal, siyasal ve dinsel atmosferini çok iyi bilmek gerekir. Bu bakımdan XIII. yüzyıl Anadolu’sunun kültürel ortamına baktığımızda, bu tarihsel dönemin oldukça çalkantılı olduğunu görürüz.

Konya Selçuklu Sultanlığı’nın zayıflaması ile birlikte Anadolu’da birçok küçük bey­lik kurulmuştur. Taht için, mal için, yaylak ve kışlak için Eretna Beyi, Sivas Beyi, Malatya Beyi, Engürü Beyi, Akhisar Beyi, Germiyan Beyi, Karaman Beyi amansız bir mücadele içindedir. Kısacası bu yüzyılda insanlar, sosyal sıkıntılar, istila ve isyanlarla ku­şatılmış durumdadır. Böyle bir sosyal atmosfer içerisinde, insanlara taşınan umut ve huzurun kaynağı, dervişler kanalıyla, tekkeler olmuştur. Bu bakımdan tekke edebiyatının en kuvvetli kişiliği Yunus Emre’nin bu sosyal romantizm içerisinde yetişmesinin ayrı bir önemi vardır.

Yunus bize hafif güldürünün, acı kınamanın ve kara yerginin de ilk örneklerini vermiştir. Kendisiyle Tanrı arasına aracı koy­maz. Yalvarmaz da. İnsanlığına özgü direnişle eyleme geçer. Can alan Melek, Azrail kim ola. Yunus kendisine verilan canı sahibine vermek ister:

Can alıcı gelir ise

“Emaneti ver” der ise

Ben emaneti ıssına

Vereyim andan varayım”

Ölüm, ölüm kavramı doğal bir şey Yunus Emre’de; yemek, içmek, gezmek eğlen­mek gibi!

Bir garip ölmüş diyeler

Üç günden sonra duyalar

Soğuk su ile yuyalar

Şöyle garip bencileyin

Yunus, yaşadığı toplumda, toplumun içinde kişiliğini anlar, sorumluluğunun bi­lincine varır. Yaşadığı toplumdan kendini ayrı tutup soyutlamaz. Öldüğüne tasa­lanmaz da. Suç işlemişse; ettiklerinin eylemlerinin cezasını çekmek ister. Cezadan kaçmaz. Kurtulmayı da düşünmez.

Ey yarenler ey kardaşlar

Korkarım ben ölem diye

Öldüğüme kayırmam ben

Ettiğimi bulam diye

Tasavvuf gibi dünyayı gizemci bir anlayışla algılayan düşünce sistemi içerisinde, hayatı bütün somutluğu ve yaşanırlığıyla yorumlamasını bilen Yunus Emre, çağının bütün sanatçılarından farklı olarak halkla kaynaşmayı, duygu alış verişinde bulu­nabilmeyi başarmış bir değerdir.

Şiirlerinden bir örnek:

Evvel benim âhir benim

Canlara can olan benim

Azıp yolda kalmışlara

Hızır meded eren benim

 

Bir karara tuttum karar

Benim sırrıma kim erer

Gözsüz beni nerde görer

Gönüllere giren benim

 

Kün deminde nazar eden

Bir nazarda dünya düzen

Kudretinden han döşeyen

Aşka bünyad uran benim

 

Düz döşedim bu yerleri

Baskı kodum bu dağları

Sayvan gerdim bu gökleri

Yeri sonra düren benim

 

Halk içinde dirlik düzen

Dört kitabı doğru yazan

Ak üstünde kara dizen

Ol yazdığı Kur’an benim

 

Dost ile birliğe yeten

Buyruğu neyise tutan

Mülk bezeyip dünya düzen

O bahçıvan hemen benim

 

Ben bu yere buyuracak

Yeryüzünde gün urucak

Ulu deniz mevc urucak

Gemiye yol bulan benim

 

Diller damaklar şaşıran

Aşk kazanını taşıran

Hamza’yı Kaf’dan aşıran

O ağulu yılan benim

 

Yunus değil bunu diyen

Kendiliğidir söyleyen

Mutlak kâfir inanmayan

Evvel âhir zaman benim