Battalname (Battal Gazi Destanı)

Halk arasında "Battal Gazi Destanı" diye de anılan hikâyenin kahramanı "Battal Gazi"dir. Bu kişinin kahramanlıkları etrafında meydana gelen menkâbeler ilk defa Arapça "Zelhimme" adlı kitapta toplanmıştır.

Kitabın ilk bölümünde Seyyid Battal Gazi'nin kahramanlıkları, 8. yüzyılda Bizanslılarla yaptığı savaşlar ve İstanbul'u kuşatan Emevî kumandanı Mesleme'nin silâh arkadaşı Sahsâh'ın başından geçen olaylar anlatılır. Bir destan kahramanı olması dolayısıyla, kitabın ikinci bölümünde, o devirde ve daha sonraki devirlerde meydana gelen bir çok olay da Battal Gazi'ye mal edilir. Görüldüğü gibi destanın kahramanı Arap kahramanı olmasına rağmen, Türk halkı O'na Anadolu gazilerine uygun bir unvan olmak üzere Battal Gazi adını vermiştir.

12. yüzyılda Dânişmendliler Devleti'nin gazi hükümdarları da Haçlılar ve Bizanslılar'a karşı çetin mücadeleler verdikleri için, yaptıkları bu gazâlar halk arasında Emevî-Bizans ve Abbasî-Bizans savaşlarının devamı gibi gösterilmiş ve bu devirde geçen olaylar da Battal Gazi Destanı'na eklenmiştir. Böylece, 12. ve 13. yüzyıllarda Dânişmendliler Devleti bünyesinde nesir halinde yazıya geçen "Battalnâme" adındaki Türkçe destan bu şekilde meydana gelir.

Yazıya ne zaman ve kimin tarafından geçirildiği bilinmeyen ve Türkçede çok çeşitli yazma ve basma nüshaları bulunan eser Türk halkı arasında büyük rağbet görmüş, bazı hikâyeler saz şairleri tarafından çeşitli meclislerde şifâhen (ağızdan, sözle) okunarak yayılmıştır. Destanın asıl kahramanı Battal Gazi tipi ayrıca bazı din kitaplarına, Yeniçeri Ocağı'nda okunan destanî hikâyelere ve bazı tasavvufî şiirlere kadar da girmiştir.

Battal Gazi Destanı, daha sonra, 18. yüzyılda Dârendeli Bekaî adlı bir halk şairi tarafından manzum olarak ve 7000 beyit halinde yeniden kaleme alınmıştır.

Destanın esas hikâyesi, idealist bir İslâm kahramanının olağanüstü olaylarla dolu macerasından ibarettir. Hikâyenin aslî kahramanı ise, İslâm dini uğrunda sadece Rumlar ve diğer kâfirlerle değil, cinler, devler, cadılar ve ifritlerle de çarpışmak zorunda kalır. Hikâyede ayrıca Battal Gazi'nin atı "Aşkar Devzâde" de önemli bir yer tutar.

Türk edebiyatı tarihinde Türkler'in İslâmiyet'i kabul ettikleri ve yerleşik medeniyete geçtikleri dönemin yazılı ürünü olması bakımından ayrı bir önemi olan destanda, önceki dönemin alp tipi yerine, bu defa İslâm uğrunda gazâ eden gazî ve velî tipi geçer.

BATTALNAME

Asıl adı Abdullah olan Seyyid Battal Gazi,  Hz. Muhammed ve Hz. Ali soyundan gelen ve Arap kökenli bir din savaşçısıdır. Anadolu'nun Müslümanlaşmasında büyük hizmetleri geçtiği ve Bizans'a karşı savaştığı için halk tarafından çok sevilmiş ve hikâyelerde bir Türk olarak yaşatılmıştır.

Olayların aslı 8. yy.da Emevilerin Anadolu daki Bizanslıların üzerine düzenlediği akınlarda büyük kahramanlıklar gösteren Arap kahramanın hayatına dayanır.

"Battal" kelimesi Arapçada kahraman anlamına gelmektedir. Battal Gazi de son derece zeki, bilgili ve korkusuz bir kahraman tipi olarak yüzyıllar boyunca örnek alınmış, hikâyeleri dilden dile aktarılmıştır.

Küçük yaşta din ilimlerinin hepsini öğrenmiş olan Battal Gazi, bütün dilleri bilir. Geniş kültürlü, biligili olan Battal Gazi, gözünü budaktan sakınmayacak kadar da savaşçı bir ruha sahiptir.

Destanlarda geçen olayların merkezi Malatya ve civarıdır. Battal Gazi, buradan yakın uzak bütün Bizans kalelerine ve şehirlerine akınlar düzenler. Hikâyelerde bir evliya olarak canlandırı­lan Battal Gazi; dev, peri, cin gibi olağanüstü varlıklarla savaşır. Onları alt eder. Ateşin yakmadığı Battal Gazi istediği yere göz açıp kapayıncaya kadar kısa bir sürede ulaşabilir. Zor durumda kaldığı zamanlarda da imdadına Hızır yetişir. Aşkar Devzâde adını taşıyan atın da Battal Gazi gibi olağanüstü nitelikleri vardır.

Battalname ile ilgili kısa bilgiler:

Battalname’nin türü: Destan

Battal Gazi’nin yaşadığı yer: Malatya

Battal Gazi’nin atının adı: Aşkar Devzade