Dilin İşlevleri

Dilin İşlevleri

1.Göndergesel İşlev

Bir ileti, dilin göndergeyi olduğu gibi ifade etmesi için düzenlenmişse dil göndergesel işlevde kullanılmıştır. Bu başka bir ifadeyle dilin bilgi verme işlevidir. Burada amaç, gönderge konusunda doğru, nesnel ve gözlemlenebilir bilgi vermektir. Bu işlev daha çok kullanma kılavuzlarında, nesnel anlatılarda, bilimsel bildirilerde, kısa not ve özetlerde, kitap­larda kullanılır.

Örnekler

Hegel’in felsefesinin çıkış noktası bilim değil, tarihtir.

Anı türü, edebiyatımızda Tanzimat'la birlikte gelişme gösterir.

Montaigne, deneme türünün önemli bir temsilcisidir.

2.   Heyecana Bağlı İşlev

Bir ileti, göndericinin iletinin konusu karşısındaki duygu ve heyecanlarını dile getirme amacıyla oluşturulmuşsa dil heyecana bağlı işlevde kullanılmıştır. Bu işlev, göndericinin kendi iletisine karşı tutum ve davranışını belirtir. Bu işlevde çoğunlukla duygular, heyecanlar, korkular, sevinç ve üzün­tüler dile getirilir.

Dilin göndergesel işlevinde nesnellik, heyecana bağlı işlevinde öznellik hâkimdir. Özel mektuplarda, öznel betim­lemeler ve anlatılarda, lirik şiirlerde dilin heyecana bağlı işle­vinden sıkça yararlanılır.

Örnekler

Ben bu davranışınızı etik bulmuyorum, siz yanlış davra­nıyorsunuz!

Her taraf yanıyor, kaç da canını kurtar!

3.      Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi

Bu işlevde ileti, alıcıyı harekete geçirmek üzere dü­zenlenmiştir. İletinin bir çeşit çağrı işlevi gördüğü bu işlevde amaç, alıcıda bir tepki ve davranış değişikliği yaratmaktır.

Propaganda amaçlı siyasi söylevler, reklam metinleri, genel­geler, el ilanları genellikle dilin bu işleviyle oluşturulur. Dilin alıcıyı harekete geçirme işleviyle hazırlanan metinlerde gön­derici, iletiyi alanı işin içine sokmayı, onu sorgulamayı ister.

Örnek

Sınıfı hemen terk et.

Bu alana çöp dökmeyiniz.

Karşımda öyle ümitsiz ve üzgün oturma

4.     Kanalı Kontrol İşlevi

Bir ileti, kanalın iletiyi iletmeye uygun olup olmadığını öğrenmek amacıyla düzenlenmişse dil, kanalı kontrol işle­vinde kullanılmıştır. Gönderici ile alıcı arasında iletişimin ku­rulmasını, sürdürülmesini ya da kesilmesini sağlayan bu iş­levde iletinin içeriğinden çok iletişimin devam etmesi olgusu ağır basar. Törenlerde, uzun söylevlerde ya da aile yakınları arasındaki konuşmalarda, dilin kanalı kontrol işlevini yansı­tan iletiler sıkça kullanılır.

Örnekler

Beni anladınız değil mi?

Beni iyice dinledin mi?

Yeni aldığım bilgisayarı beğendiniz mi?

5.        Dil Ötesi İşlevi

Bir ileti dille ilgili bilgi vermek üzere düzenlenmişse o iletide dil, dil ötesi işlevde kullanılmıştır. Dilin dil ötesi işle­vinde iletiler, dili açıklamak, dille ilgili bilgi vermek için dü­zenlenir. Daha çok bilimsel metinlerde ve öğretme amaçlı konuşmalarda karşımıza çıkar.

Örnekler

Türkçede yapım ekleri çekim eklerinden önce gelir.

Dilin en küçük yapı unsuru sestir.

Yüklem, cümlenin sonunda olabileceği gibi başında veya ortasında da bulunabilir.

6.   Şiirsel (Sanatsal) İşlev

Bir iletinin iletisi kendisinde ise dil şiirsel işlevde kulla­nılmıştır. Dil bu işlevde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisindedir. Bu durumda ileti, kendi dışın­da herhangi bir şeyi ifade etmez, yansıtmaz. Obje iletinin kendisidir. Örneğin dilin şiirsel işlevde kullanıldığı metinler olan şiirlerde şiirin amacı o şiirin kendisidir. Şiirsel metin­ler, kendinden başka bir şeyi ifade etmeye ihtiyaç duymaz, bir şiir sadece şiir olduğu için önemli ve anlamlıdır yani şi­irin gerçeği, şiirin kendisidir. Dilin şiirsel işleviyle kullanıldı­ğı metinlerde gönderici alıcıda hissettirmek istediği etkileri uyandırmak için dili istediği gibi kullanır yani kendi özgün üslubunu oluşturmak için bir anlamda dili yeniden yaratır.

Edebî sanatlardan, karşılaştırmalardan, çağrışım gücü yük­sek kelimelerden yararlanarak imgeler oluşturur, kelimeleri daha çok yan ve mecaz anlamlarda kullanır. Edebî metinler­de dil şiirsel işlevde kullanılır.

NOT: Edebî metinlerde, şiirsel işlev hâkimiyetinde dilin diğer işlevleri de kullanılır.