Divan Nesri ve Özellikleri

DİVAN EDEBİYATINDA NESİR

 Divan edebiyatında nesir (düz yazı) şiire göre ikinci planda kalmıştır.

 Divan edebiyatında düz yazıya “inşa”, nesirle uğaraşan kişilere “münşi", düz yazıdan oluşan eserlere de “münşeat” denmiştir.

 Konu ve düşünceden çok söyleyiş güzelliğine önem verilmiştir.

 Noktalama işaretleri kullanılmamıştır.

 Cümleler bağlaçlar kullanılarak uzatılmıştır.

 Eserlerde paragraf düzeni yoktur.

 Divan nesri üçe ayrılır:

1. SADE NESİR

 Dili sadedir

 Halkı eğitmek amacıyla yazılmıştır.

 Halk kitapları, tefsir ve hadis kitapları, din ve tasav­vufla ilgili kitaplar bu gruba girer.

 Sade nesrin önemli örnekleri şunlardır:

Kul Mesut', Kelile ve Dimne Tercümesi (14. yy) 

Mercimek Ahmet, Kâbusnâme Tercümesi (15. yy) 

Seydi Ali Reis, Mir’atü'l - Memâlik (16. yy)

Sehî Bey, Heşt Behişt (Tezkire) (16. yy)

Evliya Çelebi, Seyahatnâme (17. yy)

Kâtip Çelebi, Keşfüz Zünun, Fezleke, Cihannüma (17. yy)

2. ORTA NESİR

 Yer yer süslü nesre yaklaşmakla birlikte tam olarak sade nesir özelliği de göstermeyen nesirdir. Bir ko­nuyu öğretme, anlatma amacı güder.

 Halkın konuşma dilinden epey uzaktır. Ama süslü nesirdeki gibi söz sanatlarıyla hü­ner gösterme yoluna da gidilmemiştir.

 Tarih ve bilim alanında yazılan eserlerin çoğu orta nesir özelliği taşır.

 Âşıkpaşazâde Tarihi, Naimâ Tarihi, Peçevi Tarihi gibi eserlerde orta nesir özelliği görülmektedir.

3. SÜSLÜ NESİR

 Bu nesir türünde şiirde olduğu gibi hüner göstermek amaçlanmıştır.

 Uzun cümlelerin, secîlerin, sanatların olduğu nesirdir.

 Süslü nesrin en başarılı örneği Sinan Paşa’nın (15. yy) “Tazarrunâme” adlı eseridir.

 Veysî, Nergisî gibi sanatçılar da bu nesrin önemli temsilcileridir.

DİVAN EDEBİYATINDA NESİR TÜRLERİ

TEZKİRE

 Divan edebiyatında şairler hakkında bilgi veren eserlere tezkire denir.

 Tezkirelerin karşılığı günümüz edebiyatında "biyografi’lerdir.

 Türk edebiyatında ilk tezkire Ali Şir Nevâî'nin kale­me aldığı “Mecalisü’n-Nefâis”tir. (15. yy) (Çağatay edebiyatı)

 Anadolu sahasında ise ilk tezkire Sehî Bey'in yazdı­ğı “Heşt Behişt”tir. (16. yy)

 Diğer bazı tezkire yazarları ise şunlardır:

Latifi, Tezkiretü'ş-Şuara ve Tabsıratü’n-Nuzama (16. yy) Âşık Çelebi, Meşâiru’ş-Şuara (16. yy)

Haşan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuarâ (16. yy)

Ahdî, Gülşen-i Şuarâ (16. yy)

MÜNŞEAT

 Mensur olarak yazılmış yazıların yada mektupların toplandığı eserlerdir.

 Divan edebiyatında şairlerin mektuplardan oluşan münşeatları vardır: Münşeat-ı Fuzulî, Münşeat-ı Kânî gibi.

 Divan edebiyatında Fuzûlî’nin 16. yy'da yazdığı “Şikâyetnâme” adlı eseri ünlü bir mektuptur.

TARİH

Eskiden tarihler üslup gözetilerek yazıldığı için ede­bî eser sayılmıştır.

 Divan edebiyatında tarih türünde epey eser verilmiş­tir. Bunlardan birkaçı:

Âşıkpaşazâde Tarihi (15. yy)

Peçevî Tarihi (Peçevî İbrahim Efendi) (17. yy)

Nâimâ Tarihi (18. yy)

SEYAHATNÂME (GEZİ YAZISI)

 Gezilip görülen yerleri anlatan eserlerdir.

 Seyahatnameler belge niteliği taşır.

 Bu türde verilen eserlerin önemlileri şunlardır:

Şeydi Ali Reis, Mir'atü’l-Memâlik (16. yy)

Evliya Çelebi, Seyahatname (10 cilt) (17. yy)

Nâbi, Tuhfetü’l-Haremeyn (17. yy)

Keçecizâde İzzet Molla, Mihnet-i Keşan (19. yy)

SEFÂRETNÂME

 "Sefir", “elçi" demektir. Sefirlerin (elçilerin) gittikleri memleketler hakkında yazdıkları eserlere "sefaretnâme" denir.

 En tanınmış sefaretname örneği, Yirmisekiz Çelebi Mehmet’in yazmış olduğu "Paris Sefâretnâmesi”dir.

MENÂKIBNÂME / VELÂYETNÂME

 Bir velînin (evliya) hayatı çevresinde oluşmuş men­kıbe ya da kerametleri anlatan dinî, tasavvufî eser­lerdir.

SİYER

 Peygamberimizin hayatını ve savaşlarını anlatan eserlerdir.

 Manzum veya mensur şekilde yazılabilir.

Türk edebiyatında ilk siyeri Erzurumlu Mustafa Darir (Siyer-i Nebi) yazımıştır. Veysi’nin yazdığı Dürretü't-Tâc fî Sîreti Sâhibi'l-Mi'râc (Siyer-i Veysi)  çok tutulmuştur.

HİLYE

 Hz. Peygamberin fizikî ve rûhî özelliklerini anlatan eserlerdir.

 Manzum ve mensur olarak yazılabilir

SÛRNÂME

 Şehzadelerin doğumları dolayısıyla yapılan şenlikle­ri, sünnet düğünlerini, padişah kızlarının ve kız kar­deşlerinin düğün merasimlerini konu edinen man­zum veya mensur eserlerdir.

 Sûmâme-i Vehbî adıyla bilinen Vehbî’nin eseri, önemli bir sûrnâme örneğidir.

FÜTÜVVETNÂME

 Ahîliğin esaslarını, ahlâkî ve ticarî ilkelerini anlatan eserlerdir.

İlk fütüvvetname örneğini 13. yüzyılda Haliloğlu Yahya Burgazi vermiştir.

GAZAVATNÂME

 Türk edebiyatında sefer hazırlıklarım, ordunun yol­culuklarını, savaşları, fetihleri, zaferleri konu edinen eserlerin genel adıdır.